كاربرد برخی از اصطلاحات در عالم سياست گاه با معاني تنش زايي همراه است كه استفاده كنندگان از آن منظور گوينده يا نويسنده را به صورت شبهه ناكي تغيير داده و ماهي خود را از آب گل آلود مي گيرند.
يكي از اين اصطلاحات كه با نيت خيرخواهي و به منظور هدايت توسط رهبر معظم انقلاب براي كساني كه جزء برادران سابق و خواص ذكر فرمودند، به كار برده شد لغت بصيرت بود كه پس از آن به صورت بيرحمانه اي توسط نويسندگان در رسانه هاي نوشتاري و توسط گويندگان در رسانه هاي شنيداري و ديداري مورد استفاده منفي قرار گرفت. فرق بين بيان ناصحانه و بيان خصمانه هم در اين است كه با وجود اينكه هر دو ممكن است از لفظ مشتركي استفاده نمايند اما يكي براي هدايت و نشان دادن راه از بيراهه استفاده مي كند و به دنبال خيرخواهي براي نصيحت شونده است و ديگري به دنبال از ميدان به در كردن و حذف و هدم و نابودي حضور سياسي رقيب و گرفتن همه فرصت ها براي ابراز وجود و ادامه حيات سياسي است.
بصيرت در لسان رهبر همانند بسياري از مواضع ايشان به قصد هدايت و دلسوزي براي جلوگيري از سقوط همراهي كنندگان فتنه بعد از انتخابات انشاء شده و توجه داده شده است تا تنبه اي به آنان داده شود كه دور و بر و فضاي اطراف خود را متوجه باشند كه چه كساني از مواضع لجوجانه آنها استفاده مي كند و آنها با چه رسانه اي همراه شده و چه رسانه هايي با آنها همنوايي مي كنند و دود مواضع آنها چشم كدام موجود عزيزي كه هر دو طرف مدعي دوست داشتنش هستند را كور مي كند. اين نوع توجه دادن به بصيرت داشتن يعني چشمها را باز كنيد تا مورد سوء استفاده دشمن مشترك واقع نشويد و زبان شما گلوله هاي توپ براي آتشباري دشمن بر عليه عزيزي به نام جمهوري اسلامي نشود. اين توجه دادن يعني مواظبت كردن و به فكر فرو رفتن در مورد كاركردهاي زباني و فعلي معتقدان منتقد به جمهوري اسلامي است.
اما در طرف ديگر كه از اين توجه به بصيرت بر عليه رقيب آتشبار درست كرده و براي هدم و حزم آنها آتش تهيه ديدند قرار دارند كه با ايستادن در پشت سر رهبري مقاصد ديگري را عنوان مي كنند كه بوي مخاصمه و دشمني و كيد و كينه و عقده از آن استشمام مي شود و اصلاً آن لحن هدايتگرانه رهبري در آن ديده نمي شود. رهبري به همه جريانات (بخصوص منتقدان) تذكر مي دهند كه با حقد و كينه سخن نگويند و حال اينكه تعدادي از نويسندگان از موضع حقد و كينه نسبت به هم آتش افروزي مي كنند. رهبري دنبال ايجاد فضاي صلح و سازش بين نيروهاي انقلاب هستند و حال آنكه اين نويسندگان به دنبال تحريك مردم و معتقدان به رهبري به سمت عدم سازش و كوتاه آمدن در برابر آنان هستند.
اما در لسان و بيان حضرت اميرالمومنان علي (ع) بصيرت به صورت زير آمده است:
1- ابصرالناس من ابصر عيوبه و اقلع عن ذنوبه يعني بيناترين و با بصيرت ترين انسان كسي است كه عيب هاي خود را ببيندو از گناهانش كنده و جدا شود (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
فضاي شعاري و موج آفريني دوران حاكميت اصلاح طلبان بر اين محور دور مي زد كه آنها به دنبال عقلانيت سياسي هستند و سايرين را متهم مي كردند كه با توهم توطئه از عقلانيت فاصله مي گيرند و راه و مسير گفتگو و مفاهمه با جهانيان و فرهنگ ها را بهانه كرده و در عمل به جاي فرهنگ ها، گفتگو با دولت ها و در حقيقت سازش با دولت ها را هدف قرار داده و براي جلوگيري از انتقاد، توسط وزير ارشاد وقت مسئله مدارا و شيوه سمحه و سهله را علم كرده بودند. غافل از اينكه طرف مقابل بر روی اصطلاحات فقهي مسلط تر بوده و مي داند كه در كجا و با كي بايد سمحه و سهله و مدارا وجود داشته باشد و در كجا و با چه كساني بايد برخورد و رویارويي انجام گيرد.
آیا می توانیم عقلانيت را هم معني با بصيرت در نظر بگيريم؟ تفاوت ماهوي گفته هاي مبتني بر عقلانيت و نصايح مبتني بر بصيرت را در معني لغوي آن نبايد جستجو نمود، بلكه بايد در منظور گوينده از بيان آن پيگيري كرد. همانطور كه به هر كسي گفته شود عقلانيت شما ضعيف است او فوراً حتي در صورت علم به حقيقت داشتن موضوع، عكس العمل نشان داده و خود را كامل فرض مي نمايد، اگر به كسي گفته شود شما فقدان بصيرت هستيد آن فرد با عكس العمل خود خواهد گفت كه داراي بصيرت كافي مي باشد. اين هر دو از مسائلي است كه اعتراف به ضعف در آنها بسيار سخت است و خصوصاً هيچ عنصر سياسي زبان به اعتراف براي آن نخواهد گشود. حال آنكه افراد بيطرفي بايد مواضع هر دو طرف را مورد تحليل دقيق قرار داده و كيفيت عقلانيت يا بصيرت آنها را اعلام نمايند.
از همين دست لغات مي توان از اخلاق، شعور، بينش، درايت، و ... را نيز ذكر نمود كه هيچكس دوست ندارد متهم به فقدان آنها بشود و براي يك فرد مومن بحث دين و ايمان و اعتقاد نيز از اين مقوله مي باشد. در اين رابطه هيچكس عيوب خود را نگاه نمي كند و كاركردهاي خود را زير سوال نمي برد و فقط به طرف مقابل خود گير مي دهد كه چرا چنان گفته و چنين نوشته است؟ اين درحالي است كه علي (ع) مي فرمايد انسان با بصيرت كسي است كه عيوب خود را ببيند و خودش را از گناهانش جدا كند.
سوال اين است كه كدام يك از دو طرف بحث بازنگري در كاركردهاي خود را انجام دادند و اعتراف كردند كه در برابر ارزش هاي نظام و مواضع رهبري اشتباه كرده اند و به هر نحوي مغرضانه قلم زده و مطلب نوشته اند و مقصود آنها خدمت به خود يا گروه و دار و دسته خود بوده است نه حمايت از رهبري و جمهوري اسلامي؟
2- ذهاب البصر خيرٍِ من عمي البصيره يعني كوري ديده بهتر است از كوري بصيرت. (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
3- فقدالبصر اهون من فقدان البصيره يعني از دست دادن چشم بهتر است از فقدان بصيرت (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
4- قد انجابت السرائر لاهل البصائر يعني به راستي كه نمودار شده پوشيده ها و پنهان ها براي اهل بصيرت (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
5- ربما اخطاالبصير رشده يعني گاه مي شود كه شخص بينا در رسيدن و پيدا كردن رشد و راه درست به خطا رود. (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
6- نظر البصر لايجدي اذا عميت البصيره يعني نگاه ديده سود ندهد آنجا كه چشم دل و بصيرت كور باشد. (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
7- لا علم لمن لابصيره له يعني كسي كه بصيرت و بينايي ندارد دانش هم ندارد. (غرر الحكم و درر الكلم ، ج 1، باب بصیرت)
در مورد دوم و سوم مشخص است كه انسان كور از انسان بي بصيرت برتري دارد چرا كه كور فقط محيط بيروني و پيراموني خود را تيره مي بيند ولي ممكن ذهنش جهان و محتواي آن را خوب ببيند و آن را به خوبي تحليل نمايد. اما انسان بي بصيرت هم خود را تخريب نمايد و هم محيط پيراموني خود را نابود سازد. يك انساني كه به قصد جنايت اسلحه مدرني را مي سازد، يا مزاحمتي براي بشريت ايجاد مي كند قطعاً موجود پستی تلقی می شود ولی کسی كه فقط نمي بيند ممکن است جایگاه رفیع انسانی داشته باشد.
در گزاره چهارم انسان بصير بسياري از مسائل پوشيده و پنهان را مي تواند كشف كند و توطئه هاي استكباري و هدف هاي تبليغاتي آن ها را درك كند. اين امر مهمي است كه انسان بصيري همانند علي (ع) بيست و پنج سال سكوت را به خاطر منافع عظماي اسلام تحمل مي كند و در برابر مسائل مهمي همانند غصب خلافت از ايشان، عكس العملي که اسلام و نظام اسلامی را تضعیف کند از خود نشان نمي دهد. اين بصيرت است كه حفظ نظام اسلامي را بر خود مقدم مي دارد و از دنباله روي خواسته هاي شيطاني و اغواگري ها خودداري مي كند و مي فرمايد اي دنيا برو و كسي ديگر را بفريب.
در گزاره پنجم امكان اتخاذ راه خطا و طريق ناصواب توسط انساني كه فقط چشماني براي ديدن دارد را متذكر شده و در گزاره ششم رجحان بصيرت بر بصر را بيان مي كند كه فقدان بصيرت مصيبتي است كه با داشتن چشمان بينا قابل جبران نيست.
شايد مهمترين گزاره مورد هفتم باشد كه دارا بودن علم را منوط به داشتن بصيرت مي داند. يعني علمي كه در انسان توليد بصيرت نكند نمي تواند مفيد باشد. انسان فاقد بصيرت حتي اگر محفوظات زيادي را ياد گرفته باشد و به فنون بسيار پيچيده اي هم مسلط شده و قدرت ساخت برترين مصنوعات بشري را هم پيدا كرده باشد و از علوم طبيعي و اجتماعي و انساني و حتي ماوراءالطبيعه به خوبي بهره برده باشد نمي تواند يك عالم به معنی واقعی محسوب شود. در اين جا قضاوت ظاهري مردم مهم نيست بلكه قضاوت ماهوي در مورد فردی که داراي كوله باري از معلومات است مهم است که در قرآن هم از آنها به حمل كنندگان كتب و اسفار تعبير شده اند (مثل الذین حملوالتورات ثم لم یحملوها کمثل الحمار یحمل اسفارا، سوره جمعه 4).
بنابراين نويسندگاني كه از بصيرت فقط لفظ را براي متلك پراني به اردوگاه رقيب استفاده مي كنند (در هر دو جريان) فاقد علم و معلومات مفيد و ارزشمند براي مردم و جمهوري اسلامي هستند و ناخواسته خدمتكار اردوگاه دشمن هستند و بنيان ستون هاي اسلام و جمهوري اسلامي را تيشه مي زنند.
انصاف و درايت دو تا از ملزومات بصيرت هستند و امام رضا (ع) فرمودند براي مومنان و معتقدان و شيعيان سه خصلت يكي از خداوند اعلي و يكي از پيامبر اعظم (ص) و ديگري از ائمه طاهرين (ع) بايد وجود داشته باشد. خصلت اول ستارالعيوبي از خداوند منان، خصلت دوم مدارا و گذشت از پيامبر اعظم (ص) و خصلت سوم صبر في السراء و الضراء از ائمه طاهرين (ع).
بيائيم براي خاطر جمهوري اسلامي و رهبري معظم اين سه خصلت را با هم تمرين كنيم و هر كدام از ما آن ها را در خود تقويت كنيم. همه با هم از رهبري نظام پشتيباني و به صورت قلبي ايشان را فصل الخطاب قرار دهيم و دوست بداريم آنچه و آنكسي را كه ايشان دوست مي دارد و دشمن بداريم آنچه و آنكسي را كه ايشان دشمن مي دارد.
دكتر غلامعلي رنجبر- عضو هيات علمي دانشگاه
